Палову гэтага агляду прысвяцім новай графічнай аконнай архітэктуры Wayland для Linux-сістэм. Wayland ўжо ў бліжэйшай будучыні можа моцна змяніць ўнутраны змест Linux-дэсктопаў. Хаця таксама цалкам верагодна, што трыумфальнага распаўсюджвання Wayland і не атрымае. Яшчэ ў аглядзе адзначым новыя версіі платформы Mono і док-бара Cairo-Dock.

Wayland 1.0

Новы і вельмі важны этап пачынаецца ў развіцці праекта Wayland, які з'яўляецца альтэрнатывай стандартнай графічнай падсістэме X Window System для дыстрыбутываў Linux. На мінулым тыдні прадстаўлены першы стабільны выпуск пратаколу Wayland і адначасова выпушчаны эталонны кампазітны сервер Weston 1.0, які развіваецца ў рамках гэтага праекту.

Іншымі словамі, гэтая першая версія пратаколу, якая ў далейшым застанецца нязменнай. Гэта значыць, што усе наступныя выпускі пратаколу Wayland будуць зваротна сумяшчальныя з гэтай першай версіяй. Такім чынам скончыўся першапачатковы этап, калі можна было эксперыментаваць і пастаянна мяняць кліенцкі API гэтай новай графічнай падсістэмы.

Далейшая распрацоўка Wayland можа вельмі шмат што змяніць у існуючай архітэктуры Linux-сістэм. А можа і не змяніць. Нездарма, прадстаўляючы грамадскасці новую версію, заснавальнік праекта Крысціян Хогсберг адзначыў, што зараз распрацоўшчыкі "прыступаюць да новай, хвалюючай і трохі палохаючай фазе ў развіцці Wayland".

Праект Wayland пачаўся чатыры гады таму намаганнямі кампаній Intel і Red Hat як спроба стварыць больш простую графічную падсістэму замест класічнай X Windows System. Потым клопат пра Wayland ўзялі на сябе распрацоўшчыкі Canonical, якія ўбачылі ў гэтым рашэнні больш падыходны варыянт для карыстальнікаў дыстрыбутыву Ubuntu. Мы пару гадоў назад пра гэта даволі захоплена пісалі.

Вось прайшло два гады, захопленнасць, вядома ж, прайшла. І можна зараз зірнуць на далейшы лёс гэтага праекта больш цвяроза.

Ідэя Wayland ў наступным. На Unix-сістэмах здаўна пануе кліент-серверная архітэктура аконнай графічнай падсістэмы X Window System, рэалізацыяй якой на дадзены момант з'яўляецца праект X.org. Асаблівасцю гэтай архітэктуры было тое, што сувязь прыкладанняў з X-серверам вядзецца з дапамогай таго ж сеткавага пратаколу, які звязвае паміж сабой кампутары ў сетках. Гэта значыць X Window System валодае сеткавай празрыстасцю, якая робіць сістэму ў цэлым вельмі гнуткай.

Аднак такая аконная сістэма працуе больш марудна ў параўнанні з варыянтам, калі праграма наўпрост кіруе малюнкам. Да таго ж пратакол X11, па якім працуе Window System X ўжо даволі старажытны. І для такіх абласцей прымянення кампутара, як хатні ПК, офісныя кампутары, убудаваныя і мабільныя сістэмы, патрабавалася больш легкаважная аконная сістэма.

Некалькі гадоў таму найбольш удалым для персанальных кампутараў з Linux апынуўся праект Wayland. У адрозненне ад "іксоў", Wayland вельмі просты, ён пазбаўлены складанага праграмнага інтэрфейсу і актыўна выкарыстоўвае ключавыя графічныя механізмы, ужо існуючыя ў ядры Linux. Хаця пры гэтым прыйшлося ахвяраваць сеткавай празрыстасцю. Падтрымка празрыстай выдаленай працы ў аснове Wayland пакуль не прадугледжана.

З працай Wayland можна азнаёміцца практычна, не паглыбляючыся ў тэорыю. Напрыклад, ёсць "жывы CD" RebeccaBlackOS, у склад якога ўключана асяроддзе на базе Wayland з кампазітным серверам Weston. З выгляду гэта звычайная KDE-сістэма, так як падтрымка Wayland ўжо ажыццёўлена для тулкітаў Qt ці GTK.

Таксама Wayland афіцыйна будзе ўключаны ў наступны выпуск Ubuntu 13.04. Але гэта аднак не гарантуе далейшую яго запатрабаванасць.

І справа не толькі ў тым, што праект яшчэ можа быць не гатовы да рэальнага выкарыстання на дэсктопах. Хоць Wayland абяцалі ўжо ўкараніць у Ubuntu 12.10. І справа таксама не ў тым, што супраць Wayland пратэстуюць "пурысты", што не прызнаюць нічога акрамя X Windows.

Уся справа ў змяніўшыхся рэаліях ўсяго кампутарнага нашага жыцця. Wayland пачаўся і развіваўся яшчэ ў эпоху PC і для PC. Але жывем мы ўжо ў эпоху post-PC, калі пачынаюць дамінаваць мабільныя, "хмарныя" тэхналогіі. Усё знешняе аблічча Windows 8, што нядаўна выйшла, красамоўна сведчыць аб пачатку гэтай новай эпохі.

Напрыклад, у мабільным сектары зараз наводзіць жах на канкурэнтаў Linux-сістэма Android. Між іншым Android - таксама сістэма без "іксоў", то ёсць сістэма, якая не выкарыстоўвае X Window System. І ў гэтым дачыненні актуальнасць Wayland цяпер значна ніжэй, чым гэта было некалькі гадоў таму назад.

Таму выхад Ubuntu 13.04 з Wayland ў будучыні можа апынуцца не такім ужо запатрабаваным і трыюмфальным, як гэта можа цяпер прадстаўляцца.

Mono 3.0

Mono - гэта як раз прыклад праекта, развіццё якога спачатку бачылася больш трыумфальным, чым атрымліваецца на практыцы. Гэта свабодная кросплатформенная рэалізацыя тэхналогій Microsoft .NET Framework пакуль не здабыла велізарнай папулярнасці ў інфраструктуры прыкладанняў GNU/Linux. А тым часам ужо выйшла трэцяя версія гэтай платформы.

Хоць з боку буйных распрацоўшчыкаў - Canonical, Novell - пастаянна робяцца крокі па паулярызацыі гэтай платформы на дэсктопах карыстальнікаў. І нават у Microsoft спрабуюць дапамагаць праекту.

З выкарыстаннем Mono створана ўжо нямала карысных і зусім не банальных праграм. Гэта, напрыклад, растравы графічны рэдактар Pinta, аудыёпрайгравальнік Banshee, вольная праграма для захоўвання пароляў KeePass.

Але ўсё роўна многія карыстальнікі і асабліва актывісты ВПЗ глядзяць на Mono з падазрэннем. Хоць, магчыма, навіны трэцяй версіі гэтай платформы паспрыяюць большаму посьпеху Mono ў свеце GNU/Linux.

У Mono 3 у першую чаргу варта адзначыць падтрымку кампілятарам C# асінхроннага праграмавання, якое Microsoft прадставіла ў .NET 4.5. Прычым адпаведны профіль выкарыстоўваецца па змаўчанні (хоць падтрымліваюцца і ўсе іншыя).

Дададзены таксама стэк інструментаў Microsoft для ASP-распрацоўкі, уключаючы прастору імёнаў Microsoft System.Json, падтрымку ASP.NET Web Pages, MVC 4, Entity Framework і інш.

Таксама былі палепшаныя характарыстыкі зборшчыка смецця SGen, які быў партаваны для платформы MIPS і 32-разраднай Windows-версіі Mono.

Cairo-Dock 3.1

З навінак свабодных прыкладанняў, якія ўдалося практычна апрабаваць у сябе на кампутары за мінулы тыдзень, запомніўся док-бар Cairo-Dock 3.1. Хоць, магчыма, гэты док-бар многім запомніўся па артыкуле папярэдняга года аднаго з нашых вельмі папулярных аўтараў "КВ".

З моманту напісання таго артыкула прайшло шмат часу, але актуальнасць Cairo-Dock не знізілася. І гэты док-бар па-ранейшаму можна рэкамендаваць тым, хто хоча палепшыць сваю Ubuntu або які-небудзь іншы дыстрыбутыў.

Cairo-Dock - гэта такая шыкоўная панэль запуску прыкладанняў (лончэр) у стылі MacOS. На гэтай панэлі хуткага запуску знаходзяцца прыгожыя аніміраваныя значкі прыкладанняў, каталагаў, дакументаў. Таксама тут маецца кнопка класічнага меню запуску праграм.

Акрамя запуску прыкладанняў, панэль можа таксама працаваць з рознымі віджэтамі - напрыклад для працы з Твітэр, загрузак торэнтаў, чатам, RSS стужкамі, календаром-планавальнікам, вывадам надвор'я, паштовымі паведамленнямі і т. п. Усё гэта наладжваецца праз канфігуратар, выклікаемы правай кнопкай маніпулятара тыпу мыш.

Прыгажосць Cairo-Dock забяспечваецца выкарыстаннем OpenGL ці ж графічнай бібліятэкай Cairo. Таму гэты док-бар таксама носіць назву GLX-Dock. Пры запуску док-бара будзе прапанаваны выбар паміж рэжымамі OpenGL або Cairo. Хоць цяпер нават маламагутныя нетбукі маюць падтрымку OpenGL.

Стабільныя версіі док-бара ёсць у афіцыйных праграмных рэпазітарах. А карыстальнікі Ubuntu могуць ўсталёўваць апошнія версіі лончера праз адмысловы PPA-рэпазітар.

sudo add-apt-repository ppa: cairo-dock-team/weekly
sudo apt-get update
sudo apt-get install cairo-dock cairo-dock-plug-ins

Пасля ўсталёўкі пункт з Cairo-Dock з'явіцца ў меню выбару рабочых асяроддзяў на экране ўваходу ў сістэму. Аднак на самай справе Cairo-Dock паўнавартасным рабочым асяроддзем не з'яўляецца і патрабуе для сваёй поўнай работы устаноўленага GNOME Shell. Хоць пры гэтым саму панэль можна запусціць як звычайнае прыкладанне ў любым іншым працоўным асяроддзі, нават у KDE. Праўда, пры гэтым лончер будзе выглядаць ўжо не так арганічна як з GNOME Shell. Кнопка для запуску док-бара звычайна знаходзіцца ў сістэмным меню "Прыкладанні - Сістэмныя".

Суб'ектыўна, як карыстальнік Ubuntu, магу сказаць, што Cairo-Dock - гэта тое, што павінна быць замест бакавога непрадказальнага лончэра ў Ubuntu Unity. Cairo-Dock больш функцыянальны, больш прыгожы і пры гэтым больш хуткі. Хаця ў сэнсе адэкватных паводзін пад час працы і той і другі лончэр яшчэ можна шмат дарабляць.

Некаторыя новаўвядзенні новай версіі:

• палепшана інтэграцыя з абалонкай Unity;
• усе вокны для налады параметраў панэлі аб'яднаны ў адно адзінае акно;
• дададзеныя два новых аплета: для кіравання друкаваннем і для інтэграцыі з "хмарнымі" сэрвісамі, як Ubuntu One;
• для працы на сістэмах з некалькімі маніторамі падтрымліваецца кіраванне праз пашырэнне Randr;
• дададзеныя тры новыя тэмы афармлення;
• дададзены аплет YoutubeDL для хуткай загрузкі відэа з Youtube.

Міхаіл АСТАПЧЫК